Liter

Zeventien jaar is best een aardig tijdje maar historisch gezien niet lang. Lichtjaren korter in elk geval dan de afstand in tijd tussen de 33 jaar die 1968 en 2001 van elkaar scheidde, toen Stanley Kubrick zijn visionaire ruimtefilm lanceerde.

Probeer het je maar eens voor te stellen. Hoe ziet de wereld eruit in 2051? Ik zal er 97 voor moeten worden en mocht ik dat halen dan hoop ik dat ik tegen die tijd nog een helder verstand mag hebben en niet tegen mijn wil de ruimte in geschoten wordt. Want dat kan dan allang en zonder al te veel problemen. De ruimte ingeschoten worden – op weg naar een betere (legere) wereld zoals de pioniers in ‘Interstellar’ van Christopher Nolan zochten of, erger – dat de ruimte tegen die tijd de functie heeft gekregen van Het Ideale Afvoerputje, zoals het vuilniseiland in ‘Isle of Dogs’ van Wes Anderson. Ik ben 97 en hoor via de intercom dat ik totaal nutteloos geworden ben: ‘Bye mr. Sierksma, uw Shuttle staat klaar.’

1968

In 1968 was de Apollo 11 nog niet op de maan geland en had David Bowie nog geen seconde over zijn ‘Space Oddity’ nagedacht. Wel braken we met onze (door drugs verruimde) gedachten door de bestaande muren en geluidsbarrières van ons aardse voorstellingsvermogens heen en hielp de fantasie ons te dromen over de kosmos. Zou de politiek daar vat op krijgen? Hoe daar te leven zonder besef van zwaartekracht, ruimte en tijd?

Kubrick was er door geobsedeerd en voorzag al hoe de computer het menselijk denken overnam en hoe wij ons in de toekomst met een alwetend brein moesten zien te verhouden. En nu, vijftig jaar later zie ik zijn ruimtereis opnieuw en realiseer me dat Kubrick wist dat hij in 2001 met zijn 72 jaar stokoud zou zijn. Net zo oud als mijn opa ongeveer destijds. Hij keek in de spiegel en huiverde: oog in oog met de oneindigheid van het heelal, de afgrond en de eenzaamheid die ons allemaal te wachten staat – fin del mundo, einde, stop.

Utoya, 22 juli 2011. De film duurt zo lang als een voetbalwedstrijd. Precies 90 minuten. De eerste 18 kun je als inleiding beschouwen. Wat gebeurde er voor de bomaanslag op het kantoor van de Noorse Arbeiderspartij vlakbij de regeringsgebouwen in Oslo en hoe drong dat nieuws door tot de meer dan 500 verzamelde jongerenleden van dezelfde partij die op dat moment op kamp zijn op het eilandje nauwelijks 40 km van de Noorse hoofdstad vandaan?

De volgende 72 in één shot gefilmde minuten duren net zo lang als de hel die nauwelijks twee uur na de aanslag in Oslo op Utoya losbreekt. Op ooghoogte volgt de camera het meisje Kaya die bellend met haar moeder beetje bij beetje doorkrijgt dat er iets heel ergs aan de hand is. Terwijl het onheil van Oslo nog in de lucht hangt (Al Qaida? Of toch een ander soort aanslag?) volgt een eerste schot. En nog een, en nog een, tot het tot Kaya en haar vrienden en vriendinnen doordringt dat het menens is. En dan de totale verwarring. Waar te schuilen? Dekking! Waar is mijn zusje? Naar binnen of naar buiten? Hoeveel mensen zijn er aan het schieten en wie? Is het een politieoefening of…?

Vluchttocht

Het is begin van een lange vluchttocht. Jongens en meisjes rennen van de ene plek naar de andere. Het bos in, heuvel op heuvel af zoeken ze dekking in kuilen en achter bomen. Weer schoten. Er vallen gewonden, er wordt geschreeuwd en gehuild, er vallen stiltes, er worden pogingen gedaan alarm te slaan. Wegwezen, de kustlijn tegemoet. Het water in, het water uit en dat op een eiland niet meer dan 10,6 hectare groot. En de camera maar volgen. Met het zien en volgen van Kaya word je Kaya. De angst, de overlevingsdrang, de tijd, wanneer houdt het op? Wanneer komt er hulp?

True Colors

Even heb ik gedacht of je wel zo’n film mag maken. Wat voegt het toe? Al dat verdriet, die angst voor dat onzichtbare maar zo nabije geweld. Als Kaya bij een meisje dat op sterven ligt ‘True Colors’ van Cyndi Lauper zingt, denkt je nog: moet dat nou? Is dat niet te bedacht?

Ja, dat is het. Totdat je, samen met al die jongeren – kinderen nog – breekt; niet wetend hoe dit af moet lopen.